Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2011

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ για το ΘΕΑΤΡΟ



Ο αριθμός των κριτικών μελετών που κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή και αμερικανική δραματουργία είναι σχετικά περιορισμένος, κάτι που αφορά τόσο το έργο των Ελλήνων κριτικών και θεατρολόγων όσο και τις μεταφράσεις μελετών από ξένους κριτικούς και ιστορικούς του θεάτρου.

Τα κείμενα των θεατρικών κριτικών, που σε αρκετές περιπτώσεις έχουν συγκεντρωθεί και εκδοθεί, αποτελούν μια σημαντική πηγή για το έργο των σύγχρονων ξένων δραματουργών. Δεν μπορούν ωστόσο να θεωρηθούν δείγματα μιας συστηματικής κριτικής προσέγγισης εφόσον πρόκειται, κυρίως, για κριτικές συγκεκριμένων παραστάσεων, οι οποίες παρέχουν άλλοτε μια εκτενέστερη και άλλοτε μια πιο περιορισμένη εισαγωγή στο, συγκεκριμένο κάθε φορά, θεατρικό έργο. Θα ήταν επομένως πιο χρήσιμο να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως μια σημαντική μαρτυρία για την έρευνα της πρόσληψης των συγκεκριμένων δραματουργών σε μια δεδομένη ιστορική περίοδο, κάτι που αφορά δηλαδή περισσότερο την ιστορία του ελληνικού θεάτρου και λιγότερο καθεαυτή την ξένη δραματουργία.

Αξιόλογη ήταν και είναι η συμβολή των θεατρικών περιοδικών. Το Θέατρο του Κώστα Νίτσου προσέφερε μια σειρά από έγκυρα και εμπεριστατωμένα αφιερώματα, ενώ παρόμοια ήταν και η προσφορά του περιοδικού Ανοιχτό Θέατρο, κυρίως για τη μελέτη του κινήματος του πολιτικού θεάτρου. Από τα αφιερώματα του Εκκυκλήματος ξεχωρίζουν εκείνα για τον Πιραντέλο (20), τον Ντε Φιλίπο (12) και τον Μπέκετ (25). Το περιοδικό Δρώμενα παρέχει δείγματα μιας περισσότερο συστηματικής προσέγγισης, ειδικότερα το τεύχος 12, με θέμα το έργο του Χάινερ Μίλερ και των σύγχρονων γερμανόφωνων δραματουργών, και το τεύχος 13 για το μεταπολεμικό αγγλικό θέατρο. Εξίσου σημαντική είναι και η συμβολή του περιοδικού Θεατρικά Τετράδια, που καλύπτει ένα αρκετά ευρύ φάσμα ξένων δραματουργών, όπως οι Τσέχοφ (7, 30), Ιψεν (17), Λόρκα (6), Μπρεχτ (15), Μπέκετ (5, 35), Ιονέσκο (11), Πίντερ (8), Φρίελ (32), Ταμπόρι (33). Η Παράβασις, που εκδίδει το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας, αποτελεί ίσως το μοναδικό καθαρά επιστημονικό θεατρολογικό περιοδικό, το οποίο επικεντρώνεται ωστόσο στη μελέτη του νεοελληνικού θεάτρου.

Σημαντική πηγή για την ευρωπαϊκή και αμερικανική δραματουργία αποτελούν επίσης τα αφιερώματα κάποιων λογοτεχνικών περιοδικών, όπως λ.χ. της Νέας Εστίας και του περιοδικού Διαβάζω. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν το τεύχος 5 του περιοδικού Σύγκριση για το θέατρο, και τα αφιερώματα του περιοδικού Οδός Πανός για τον Λόρκα (99-100) και τον Τένεσι Ουίλιαμς (97-98).

Τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα προγράμματα των παραστάσεων που συχνά περιλαμβάνουν μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή στο έργο του συγκεκριμένου κάθε φορά συγγραφέα.

Από τις εκτενέστερες μελέτες, ξεχωριστή θέση κατέχει η μελέτη του Μάρτιν Εσλιν Το Θέατρο του Παραλόγου (Αρίων, 1971), που παραμένει μια από τις σημαντικότερες εισαγωγές στο μεταπολεμικό θέατρο του «παραλόγου», και η συλλογή κριτικών άρθρων του Πέρα από το Παράλογο (Δωδώνη, 1989). Από τη συλλογή μελετών του Γιαν Κοτ, Ενα θέατρο ουσίας (Χατζηνικολή, 1988), ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια για τον Ιψεν, τον Ιονέσκο, και για το θέατρο του παραλόγου γενικά. Ο Θάνατος της τραγωδίας του Τζορτζ Στάινερ (Δωδώνη,1988) παρέχει μια ενδιαφέρουσα ιστορική προοπτική της εξέλιξης της ευρωπαϊκής δραματουργίας από το 19ο αιώνα έως περίπου το τέλος του Μεσοπολέμου. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η προσέγγιση του κινήματος του πολιτικού θεάτρου από τον Ερικ Μπέντλεϊ (Το στρατευμένο θέατρο, Θεωρία, 1982).

Μια χρήσιμη εισαγωγή στο έργο των πιο γνωστών σύγχρονων δραματουργών παρέχουν η συλλογή μελετημάτων του Αιμίλιου Χουρμούζιου Ερωτήματα προς τη Σφίγγα (Εκδόσεις των Φίλων, 1986), το κατατοπιστικό εγχειρίδιο του Μήτσου Λυγίζου Τομή στο Σύγχρονο Θέατρο (Δωδώνη, 1987) και η μελέτη του Μάριου Πλωρίτη, Πρόσωπα του Σύγχρονου Δράματος (Γαλαξίας, 1965). Από τις πιο πρόσφατες εκδόσεις ξεχωρίζουμε τη μελέτη του Βάλτερ Πούχνερ για τον Χάντκε (Ευρωπαϊκή Θεατρολογία, Ιδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 1984), και τις συλλογές κριτικών άρθρων της Χαράς Μπακονικόλα, Οπτικές και Προοπτικές του Δράματος (Σμίλη, 1991) και ιδιαίτερα το Θέματα και Πρόσωπα του Σύγχρονου Δράματος (Πατάκης, 1997), στα οποία επιχειρείται η ανάλυση του έργου κάποιων δραματουργών με γνώμονα έναν συγκεκριμένο κάθε φορά θεματικό άξονα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι μελέτες του Σάββα Πατσαλίδη, που παρέχουν μια αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα των σύγχρονων τάσεων, κυρίως του αμερικανικού αλλά και του ευρωπαϊκού θεάτρου (Το «Αλλο» Θέατρο, Σπουδή στις Φεμινιστικές και Αφρο-Αμερικανικές Δοκιμές, Αφοι Τολίδη, 1993, Μεταθεατρικά, 1985-1995, Παρατηρητής, 1995, Θέατρο και Θεωρία, περί (Υπο)κειμένων και (Δια)κειμένων, University Studio Press, 2000).

Από τις μελέτες με θέμα το έργο κάποιου συγκεκριμένου συγγραφέα, ξεχωρίζουμε τη βιογραφία και παρουσίαση του έργου του Τσέχοφ από τον Ανρί Τρουαγιά, (Τσέχωφ, Libro, 1985) και μια παλαιότερη μελέτη για το έργο του (Σ. Λαφίτ, Ο Τσέχωφ από τη ζωή και το έργο του, Δίφρις, 1960). Για τον Ιψεν, την «κλασική» κριτική ανάλυση του Μπέρναρ Σο (Η Πεμπτουσία του Ιψενισμού (Δωδώνη, 1993), και εκείνη του D' Amico Ερρίκος Ιψεν (Αθήνα, 1977). Μια αξιόλογη εισαγωγή στο έργο του Στρίντμπεργκ αποτελεί η έκδοση κριτικών άρθρων που έχει επιμεληθεί η Μαργαρίτα Μέλμπεργκ (Ο Στρίντμπεργκ και η Σύγχρονη Δραματουργία, Εστία, 1997).

Για τον Λόρκα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του Τάσου Λιγνάδη (Ο Λόρκα και οι ρίζες, Εκτυπο, 1992), ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε η βιογραφία του (Ian Gibson, Λόρκα, Μικρή Αρκτος, 1998) και μια παρουσίαση - μελέτη του συνολικού έργου του (Α. Χριστοφίδου - Αντωνιάδου, Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις, Λεμεσός, 2000).

Περνώντας στο χώρο του σύγχρονου αγγλικού θεάτρου, και ειδικότερα στον Μπέκετ, υπερτερούν η κατατοπιστική μελέτη του Ζανβιέ (Μπέκετ, Θεμέλιο, 1987) και μια συλλογή τεσσάρων μελετημάτων (Μελέτες για τον Samuel Beckett, Εμείς, 1984).

Σχετικά με το γαλλικό θέατρο αναφέρουμε τη μελέτη του Σαρτρ για τον Ζενέ (Αγιος Ζενέ, Κωμωδός και Μάρτυρας, 2 τόμοι, Εξάντας, 1990), αν και το μεγαλύτερο τμήμα της αναφέρεται στο πεζό έργο του συγγραφέα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσέγγιση του θεατρικού έργου του Σαρτρ υπό το πρίσμα της υπαρξιστικής φιλοσοφίας από την Μπακονικόλα (Φιλοσοφία και Δραματουργία, από το είναι και το μηδέν στο θέατρο του Sartre, Βιβλιογονία, 1991). Για το συνολικό έργο του Κοκτό διακρίνεται η έκδοση που έχει επιμεληθεί ο Γιάννης Κονταξόπουλος (Ζαν Κοκτώ, Ο πολύτροπος ποιητής, Εξάντας 1999). Η μελέτη της Καλλιόπης Εξάρχου για το έργο του Αραμπάλ αποτελεί μία ενδιαφέρουσα πρόταση δραματουργικής ανάλυσης με βάση ένα συγκεκριμένο θεωρητικό μοντέλο (Εικόνες φωτός και σκότους στο θέατρο του Arrabal, University Studio Press, 1995).

Για το γερμανόφωνο θέατρο και συγκεκριμένα για το έργο του Μπρεχτ, κυκλοφορούν οι μελέτες του Εσλιν Μπρεχτ, Ο άνθρωπος και το έργο του (Αρίων, 1971, Θεωρία, 1984) και του Μπερνάρ Ντορτ, Ανάγνωση του Μπρεχτ, (Κέδρος, 1975), μια κατατοπιστική εισαγωγή με τίτλο Μπρεχτ από τις εκδόσεις Πλέθρο (1985), και η ανάλυση κάποιων αρχών του μπρεχτικού θεάτρου από τον Πέτρο Μάρκαρη (Ο Μπρεχτ και ο Διαλεκτικός Λόγος, Ιθάκη, 1982). Για τους νεότερους γερμανόφωνους συγγραφείς ξεχωρίζει η μονογραφία της Λίλας Μαράκα Μαξ Φρις, Τα θεατρικά (Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1987).

Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι για το νέο μελετητή του σύγχρονου ευρωπαϊκού και αμερικανικού θεάτρου το υλικό που κυκλοφορεί στα ελληνικά είναι περιορισμένο. Ελάχιστες είναι οι μελέτες που επιχειρούν την ανάλυση και ερμηνεία των θεατρικών έργων, υιοθετώντας κάποια συγκεκριμένη μεθοδολογία, ενώ σαφής είναι και η έλλειψη μεταφράσεων κάποιων σημαντικών εγχειριδίων που παρέχουν μια σφαιρική εικόνα των τάσεων και ρευμάτων της δραματουργίας του εικοστού αιώνα. Επίσης, οι διαθέσιμες πηγές συχνά αφορούν παλαιότερες εκδόσεις και απόψεις για την προσέγγιση του έργου των συγκεκριμένων δραματουργών.

Η ανάγκη για μια συστηματική κριτική παρουσίαση και ερμηνεία της ξένης δραματουργίας στο πλαίσιο των σύγχρονων κατευθύνσεων της θεατρολογικής έρευνας, ιδιαίτερα σήμερα που έχει ενταχθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα των Θεατρικών Τμημάτων, παραμένει συνεπώς επιτακτική.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου